Dr.Selcen Kanyılmaz sporcuların merak ettiği konuları yanıtlıyor. Aşağıdaki yazı size bilgi vermek amacıyla yazılmıştır. Önerileri uygulamadan önce mutlaka hekiminize ya da ilgili uzmana danışınız.
İster ‘iliotibial bant sendromu’, deyin ister havalı ‘ITBSS’ kısaltmasını kullanın farketmez; bir koşucu olarak diz ağrınız varsa tanıda eklenecekler listesine en baştan giriverir bu rahatsızlık.
İliotibial bant nedir?
Bir problem oluncaya kadar kimsenin adını bile duymadığı bu garip isimli ‘bant’, kalçanın dış yanından aşağıya doğru uzanan ve dizin hemen altına yapışan kalın bir bağ gibidir. Bant, koşu gibi faaliyetlerde dizin aşırı hareketlerini engelleyerek, dizde dengeli hareket sağlar.
Koşmaya başladığımdan beri adını sık duyuyorum. Nedir iliotibial bant sürtünme sendromu?
Özellikle uzun mesafe koşucularda rastlanan ve aşırı kullanıma bağlı dizin dış yan taraf ağrısıyla kendini belli eden bir rahatsızlıktır.
İTBSS nasıl ve niye gelişir?
Uzun süreli ve yoğunluktaki koşularla, bandın her adımda ileri geri hareketi sonucu bandın dize sürtünmesiyle zaman içinde bandın yapısında hasar gelişir.
Koşuyorum ve diz ağrısından muzdaribim. Sebebi İTBSS olabilir mi?
Koşucularda, görülen diz ağrısının önemli bir sebebidir İTBSS. Fakat her diz ağrısına hemen İTBSS tanısını koymak doğru olmaz. Koşucularda görülen diz ağrılarında menisküs yaralanmaları, kondromalezi patella gibi başka bir çok sebep vardır. Ama aşağıda tarif edilen belirtiler size uyuyorsa bir hekim tarafından değerlendirilmesinde fayda vardır.
Her koşucuda görülmüyor, bende niye İTBSS gelişti?
Antrenmanlarınızın miktarı, sıklığı veya yoğunluğunda ani artış yaptıysanız, dinlenmek için vücudunuza yeterli süre tanımadıysanız, iliotibial bandınız yapısal olarak veya esnetmemeniz nedeniyle gergin ise, kalça abdüktörü dediğimiz kalçayı dış yana açan kaslarda güçsüzlüğünüz varsa, pist antenmanı, interval çalışmaları yapıyorsanız, haftalık koşu mesafeniz iddialı boyutlardaysa, ısınmayı ihmal edenlerdenseniz, yanlış basma gibi bacak yapınızda bozukluklar varsa ve uygun olmayan veya formunu kaybetmiş eski ayakkabılar kullanıyorsanız İTBSS görülme ihtimaliniz artar.
Bendeki diz ağrısı acaba İTBSS mi?
İTBSS’de genellikle, dizinizi büküp açma hareketi ağrılıdır (özellikle 30-45 derecelerde). Özellikle hareket edip, koşunca ağrınız artar ama dinlenme esnasında ağrı bulunmaz. Dizin dış kısmındaki kemik çıkıntı üzerine bastığınızda hassasiyet hissedebilirsiniz.
Yukarıdaki belirtilerin çoğu bende var, İTBSS olduğumdan nasıl emin olacağım?
Bu durumda diğer diz ağrısı sebeplerini eleyerek kesin tanıyı ancak alanında uzman bir hekim koyacaktır. Hekiminiz durumu anlamak adına bazı özel muayene testleri uygulayabilir. Genellikle, kan testi, MR, grafi tetkiklere ihtiyaç duyulmaz.
Tedavisi var mı? Varsa hangi tedaviler uygulanıyor?
Evet, İTBSS’in tedavisi mevcuttur! Tedavide hekiminiz size farklı seçenekler sunabilir. Fizik tedavinin yanısıra, sıcak veya soğuk uygulamalar, derin friksiyon masajı, ağrı kesiciler (parasetamol, steroid olmayan ağrı kesiciler) en çok kullanılanlardır. Düz tabanlık varsa hekiminiz size uygun bir ortopedik taban reçete edebilir.
Bu tedavilerle iyileşme görülmezse o bölgeye lokal anestezik veya steroidden oluşan enjeksiyon tedavisi uygulanabilir.
İTBSS iyileşir mi? Koşuyu bırakmam gerekir mi?
Uygun tedaviyle İTBSS genelde ortalama 6-8 hafta içinde iyileşir, dolayısıyla koşu hayatınızın bittiği anlamına gelmez! Ama şikayetlerinizin düzeyine göre bir süre ara vereceğiniz yada antrenman sıklığı veya yoğunluğunu azaltacağınız anlamına gelir ne yazık ki…
İyileşmeyi sağlamak ve tedaviye destek olmak amacıyla ben ne yapabilirim?
Öncelikle, hekiminizin size önerdiği tedavileri mutlaka aksatmadan uygulamaya çalışın. Çoğu zaman koşuyu tam olarak bırakmanız gerekmeyebilir, ama unutmamanız gerekir ki dinlenme iyileşmede en önemli basamaktır. Bununla birlikte koşuya ara vermeyecekseniz dahi en azından süresini veya yoğunluğunu azaltmanız gerekecektir. Bu dönemde koşunun yerini bandın sürtünme hareketine neden olmayacak yüzme gibi farklı sporlarla doldurabilirsiniz (cross-training). Antrenmanlarınızın sınırını ağrının oluşmayacağı düzeyde ayarlamak sizin için yol gösterici olacaktır.
Gerektiğinde her 3-4 saatte bir 10-15 dakika süreyle veya şikayetlerinizi ortaya çıkaran çalışmalar sonrasında soğuk uygulama yapabilirsiniz. İliotibial bant için mümkünse her gün ağrı oluşturmadan hafif germe yapabilirsiniz. Germe yaparken sadece ağrılı taraf değil mutlaka karşı taraf için de yapmayı ihmal etmeyin. Germe egzersizleri öncesinde sıcak paket uygulayarak daha rahat ve etkili bir germe sağlayabilirsiniz. Germeler ile ağrı kontrol altına alındıktan sonra kademeli olarak güçlendirme egzersizlerine geçebilirsiniz. Kalça abdüktörleri olarak tabir edilen denilen kalçayı dış yana açan kasların güçlendirilmesi iyileşmede ve korunmada önemlidir. Şikayetiniz olan bacağın üzerine yan yatıp orta sertlikteki bir ruloyu bacağınızın altından iliotibial bant üzerinde ileri geri hareket ettirerek masaj da yapabilirsiniz. Ya da elinizle veya bir tenis topu ile dizden başlayıp yukarı doğru iliotibial bant üzerinden kaydırarak masaj yapmak sizi rahatlatabilir.
Düzenli koşuyorum, diz ağrım yok ama etrafımdaki koşucularda sık duyduğum için korkuyorum. ITBSS gelişmemesi için ne yapabilirim?
Aşağıdaki yöntemleri uygulayarak ITBSS oluşma ihtimalini azaltabilirsiniz:
- Antrenman ve yarış aralarında uygun dinlenme süresi bırakın
- Yeterli esneklik ve kas gücü sağlayabilmek için germe ve güçlendirme egzersizlerini düzenli olarak yapın
- Eğimli yüzey ve yokuş koşuları (özelikle yokuş aşağı) ve merdiven çıkma gibi antrenmanlardan kaçının
- Özellikle pist antrenmanında hep aynı yönde koşmayın
- Mümkünse yolun daha düz olan orta kısmında koşmaya çalışın
- Sert yüzeylerde koşmaktan kaçının
- Antrenman veya yarış öncesi uygun ısınma yapın
- Ayağın pronasyonu (içe dönmesi) veya düz tabanlığınız varsa, soruna yönelik uygun ayakkabı giyin veya bu konuda mutlaka bir uzmandan yardım isteyin
- Formunu kaybetmiş, yapısı bozulmuş ayakkabıları kullanmayın.
Dr. Selcen Kanyılmaz Turgut
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Uzmanı
Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği